قابلیتهای هوش مصنوعی برای به حرکت درآوردن چرخهای اقتصاد دیجیتال، کارآفرینی و رونق گرفتن کسبوکارهای داده بنیان، تحولات بزرگ در دنیای کار، مدیریت کارآمد خطرات و منابع و در نتیجه، تحقق توسعه پایدار، موجب شده است که توسعه سیستمهای هوش مصنوعی و استفاده از آنها چه در بخش عمومی و چه در بخش خصوصی، به طور روزافزون در حال افزایش باشد. این سیستمها از دادههای گوناگون تغذیه میشوند و منشأ تولید دادههای مختلف نیز هستند؛ ازاینرو، پیوند ناگسستنی بین هوش مصنوعی و انواع دادهها بهویژه دادههای شخصی برقرار شده است. در کشور ما نیز کسبوکارهای مختلفی به حوزه توسعه هوش مصنوعی واردشدهاند. این تحول فناورانه از یک سو فرصتها منافع و فواید زیادی را متوجه آنها میکند و از سوی دیگر میتواند برای جامعه و بهویژه حقوق و آزادیهای فردی منشأ خطرات و تهدیدهایی باشد. ازاینرو، در کشورهایی که در زمینه استفاده از دادهها برای توسعه سیستمهای هوش مصنوعی پیشقدم بودهاند، تلاش شده است تا با اتخاذ تدابیر حقوقی مناسب از فرصتها و منافع این سیستمها، حمایت شود و خطرات و تهدیدهای آنها نیز تا حد ممکن کاهش یابد. نمونه بارز چنین تلاشی را میتوان در «مقررات عمومی اتحادیه اروپا مربوط به حمایت از دادههای شخصی» مصوب ۲۰۱۶ دید. افزون بر این، برخی شرکتهای بزرگ، با تدوین اصول و ضوابط اخلاقی و بدون آنکه الزام قانونی وجود داشته باشد، به استقبال تجارت اخلاقی و مسئولانه رفته و اجرا به رعایت حقوق و آزادیهای دیگران منتظم ساختهاند. در کشور ما هنوز قوانین و مقررات روشن و جامعی درباره دادهها از جمله درباره چگونگی جمعآوری دادهها، مالکیت داده ها، پردازش دادهها، ذخیرهسازی دادهها و جریان فرامرزی دادهها وجود ندارد و در نتیجه، کسبوکارهایی که از هوش مصنوعی بهره میگیرند، در مورد وضعیت قانونی فعالیتهای خود با ابهام و سردرگمی مواجه هستند. بهقدر کافی اطمینان ندارند که آیا اقداماتی که در زمینه جمعآوری و پردازش دادههای شخصی انجام میدهند، مجاز و مشروع است یا ممکن است آنها را با چالشهای حقوقی و قضایی مواجه کند. با توجه به این وضعیت، مرکز پژوهش و نوآوری فانوس، با ایجاد یک آزمایشگاه حقوقی، مطالعه ابعاد حقوقی ارتباط بین دادهها و هوش مصنوعی را در برنامههای خود قرار داده است تا با استفاده از رویکرد میانرشتهای و درک درستی از تعامل میان توسعه فناوری و قواعد حقوقی، هم به شرکتهایی که در هلدینگ هزاردستان فعالیت میکنند، آگاهیبخشی و توصیههای لازم را داشته باشد و هم به ساخته و پرداخته کردن سیاستها، قواعد و مقررات مرتبط در سطح ملی کمک کند و یافتهها و دانش تخصصی خود را در اختیار تصمیمگیران قرار دهد. این آزمایشگاه در مدت فعالیت خود توانست با جلب همکاری و مشارکت دیگر ذینفعان فضای مجازی، پیشنویس لایحه حمایت از دادهها را بازنگری نماید و متن قابل قبولی را به دولت تقدیم کند. کتاب حاضر به عنوان نخستین اثری که از آزمایشگاه حقوقی منتشر میشود، علاوه بر تبیین مبانی و ابعاد مختلف لایحه مذکور، به همه کسبوکارهای مجازی کمک میکند تا با مفاهیم و چالشهای موجود در زمینه استفاده از دادهها و هوش مصنوعی آشنا شوند و خطرات پیشروی خود را به نحو مطلوب مدیریت کنند.